Cmentarze wojenne, o których mowa, to miejsca, w których pochowano szczątki ofiar zbrodni katyńskiej, rozstrzelanych przez NKWD w 1940 roku. Cmentarze w Katyniu, Charkowie-Piatichatkach i Miednoje otwarto w roku 2000. Ostatni – w Kijowie-Bykowni – w 2012 roku.
Budowa poprzedzona została badaniami archeologicznymi, zleconymi przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Było to możliwe dopiero od 1996 roku, dzięki podpisaniu umowy o grobach i miejscach pamięci ofiar wojen i represji. Umowa zawarta została pomiędzy Polską a Federacją Rosyjską.
Kolejna umowa, zawarta miesiąc później między Polską a Ukrainą dotyczyła ochrony miejsc pamięci i spoczynku ofiar wojny i represji politycznych. Do 1990 roku, strona sowiecka utrzymywała, że winę za zbrodnię ponoszą Niemcy.
Źródło – https://www.federacja-katyn.org.pl/galeria/kijow-bykownia-2016-04-09-01/
Architektura
Cmentarze tworzono z myślą, o nadaniu im jednolitego charakteru. Miały być nie tylko miejscem pochówku, ale też dziełem sztuki, skłaniającym do refleksji. Konkurs na realizację wygrał zespół kierowany przez Zdzisława Pidka (Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Gdańsku) i Andrzeja Sołygę (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie).
Cmentarze mają kilka wspólnych elementów. Pierwsze, co rzuca się w oczy, to wykorzystanie żeliwa zakonserwowanego na podobieństwo metalu pokrytego patyną.
Każdy z cmentarzy wyposażony jest w ołtarz, przeznaczony do prowadzenia nabożeństw różnych obrządków (ich symbole są widoczne w wielu miejscach). Ofiary zbrodni katyńskiej były różnych wyznań i należało to uwzględnić przy budowie wspólnego miejsca pochówku.
Cmentarze posiadają specjalne dzwony, zawieszone poniżej poziomu gruntu. Ma to symbolizować prawdę, której nie da się ukryć – nawet pod ziemią.1
Źródło – https://www.federacja-katyn.org.pl/galeria/katyn-zima/
Odkrycie pochówków
Sprawa zaginięcia polskich jeńców była badana od roku 1941. W tym celu utworzono Biuro Poszukiwań Zaginionych Oficerów. W roku 1943 Niemcy poinformowali opinię publiczną o odkryciu masowych grobów w Katyniu. Dzięki pracy Komisji Technicznej PCK udało się przebadać i zidentyfikować część odnalezionych ofiar (2730 zidentyfikowanych na 4234 odnalezionych).
Powojenne ekshumacje ofiar zbrodni katyńskiej prowadzone były w większości w latach ’90 ubiegłego wieku.
Powstanie cmentarza w Bykowni dzieli od pozostałych 12 lat, ponieważ same badania rozpoczęto dopiero w 2001 roku. Informacja o masowych grobach oficjalnie została ujawniona w 1971 roku. Wtedy też przeprowadzono pierwsze ekshumacje. Do dnia upadku Związku Radzieckiego (26.12.1991) utrzymywano, iż złożone w masowych grobach szczątki należą do ofiar hitlerowskich mordów z lat 1941-1943. Faktycznie większość z nich złożona została w latach 1934-1939. Gdy kłamstwo wyszło na jaw, pojawiła się też hipoteza mówiąca, że w grobach mogą znajdować się m.in. szczątki ofiar mordu katyńskiego.
Ofiary
Odnalezione szczątki należały w znacznej części do oficerów. Z nimi właśnie kojarzona jest zazwyczaj zbrodnia katyńska. Nie były to jednak wszystkie ofiary. Po wybuchu wojny w 1939 roku do służby powołano wielu rezerwistów, którzy dotąd pełnili funkcje urzędników, lekarzy, nauczycieli itd. Trafili tu też przedstawiciele Policji Państwowej, Straży Leśnej, Korpusu Ochrony Pogranicza i Służby Więziennej.
W grobach odnaleziono też szczątki kobiet zaangażowanych w działalność niepodległościową oraz kapelanów wojskowych – głównie księży rzymskokatolickich.2
W samych obozach wraz z oficerami mogły przebywać ich dzieci – np. w Starobielsku miał przebywać 6-letni syn kpt. Czesława Jagodzińskiego. Zazwyczaj dzieci były jednak starsze. Nie ma też dowodów na to, by były one mordowane w obozach. Najmłodszym zamordowanym, którego udało się zidentyfikować, był Stanisław Ozimek – 18-letni więzień Katynia.3
Na stronie nekropolie.e-katyn.pl dostępna jest wyszukiwarka ofiar zbrodni.
Zacieranie śladów – kłamstwo katyńskie i komisja Burdenki
ZSRR usiłowało zatrzeć ślady po dokonanej zbrodni na różne sposoby. Po odkryciu grobów w lesie katyńskim przez armię niemiecką strona rosyjska rozpoczęła działania mające na celu zrzucenie winy za zbrodnię na Niemców. W tym celu zamknięto teren, na którym znajdowały się groby i zaczęto przenosić zwłoki do nowych dołów. Wyposażano je też w fałszywe dokumenty i gazety z 1941 roku, kiedy wg. wersji rosyjskiej miała zostać dokonana niemiecka zbrodnia. Do jej badań 13 stycznia 1944 r. powołano komisję pod przewodnictwem Nikołaja Burdenki.
26 stycznia 1944 w gazecie „Prawda” pojawił się raport Burdenki („Raport specjalnej komisji ds. ustalenia i przeprowadzenia śledztwa okoliczności rozstrzelania w Lesie Katyńskim polskich jeńców wojennych przez niemiecko-faszystowskich najeźdźców”). Zawierał on sfałszowane zeznania świadków, daty, liczbę ofiar.
Ostatecznie sowieci przyznali się do popełnienia zbrodni katyńskiej oraz fałszowania danych na jej temat 13 kwietnia 1990 r.4
Nikołaj Burdenko, źródło – domena publiczna
Źródła:
Tomasz Szczepański, Ofiary Zbrodni Katyńskiej, IPN, Warszawa 2020
https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/98098,Komisja-Burdenki-Budowa-klamstwa-katynskiego.html
https://katyn.ipn.gov.pl/kat/histori/klamstwo/komisja-burdenki/12072,Sowiecka-Komisja.html
https://www.federacja-katyn.org.pl/polskie-cmentarze-wojenne/
https://katyn.ipn.gov.pl/kat/ludzie/ofiary
https://panstwowa.policja.pl/pp/represje/zbrodnia-katynska/80443,ZBRODNIA-KATYNSKA.html
- https://www.federacja-katyn.org.pl/polskie-cmentarze-wojenne/ ↩︎
- Tomasz Szczepański, Ofiary Zbrodni Katyńskiej, IPN, Warszawa 2020, s.17-20 ↩︎
- https://katyn.ipn.gov.pl/kat/ludzie/ofiary/12144,Ich-juz-nie-ma.html ↩︎
- https://katyn.ipn.gov.pl/kat/histori/klamstwo/komisja-burdenki/12072,Sowiecka-Komisja.html ↩︎